مواد افیونی یا اوپیات (به انگلیسی: Opiate) مانند مرفین و کدئین از اعتیادآورترین مواد در جهان هستند. میلیون‌ها نسخه هر سال نوشته می‌شود و بسیاری از مردم فقط با دوز تجویز شده برای بیماری خود به اعتیاد مبتلا می‌شوند. در این مقاله سعی کرده‌ایم به انواع مختلف این دارو‌ها، اثرات آنها بر بدن و نحوه استفاده و درمان آنها بپردازیم.
مواد افیونی چیست؟
مواد افیونی شامل مواد تجویزی کنترل‌شده‌ای هستند که از تریاک –یک ماده شیمیایی که به طور طبیعی در دانه‌های خشخاش و برخی از گیاهان وجود دارد– به دست می‌آید. این دارو‌ها به صورت بالینی برای درمان درد‌های خفیف تا شدید در بیماران استفاده می‌شوند. مواد افیونی به دلیل اثرات آرام بخش شدیدشان، میزان سوء مصرف بسیار بالایی دارند که در بسیاری از موارد می‌تواند منجر به اعتیاد شود.
مؤسسه ملی سوء مصرف دارو آمریکا گزارش داده است که “در سال ۲۰۱۹، نزدیک به ۵۰ هزار نفر در ایالات متحده بر اثر مصرف بیش از حد (اُور دوز) مواد افیونی جان خود را از دست دادند.”
اعتیاد به مسکن‌ها اغلب پس از تجویز دارو برای درد ناشی از بیماری‌ها یا به دنبال تصادف یا جراحت شروع می‌شود. به بیماران نسخه و دوز مشخصی از دارو داده می‌شود. اغلب بیماران قصد سوء استفاده از دارو را ندارند.
با این حال، در طی یک دوره زمانی، فرد ممکن است احساس کند که دارو دیگر به اندازه اول مؤثر نیست. این احساس ناشی از افزایش تحمل به مسکن تجویز شده است، به این معنی که بدن مقادیر بیشتری از دارو را احتیاج دارد. تحمل همچنین می‌تواند باعث شود که فرد برای دستیابی به اثرات مطلوب، دوز‌های بالاتر از مقادیر توصیه شده خود را مصرف کند.
افزایش دوز دارو می‌تواند منجر به وابستگی فیزیکی شود که در آن مصرف‌کننده باید به مصرف دارو ادامه دهد تا احساسی طبیعی داشته باشد. در نهایت یک وابستگی فیزیکی می‌تواند منجر به وسوسه مصرف شود، که مشخصه آن تمایل فزاینده برای ادامه مصرف دارو علیرغم پیامد‌های منفی است که ممکن است رخ دهد. زمانی که رفتار فرد به دنبال مواد کاملاً از کنترل خارج می‌شود و شروع به به خطر انداختن سلامت جسمی و روانی او می‌کند، یک اعتیاد کامل بوجود آمده است.
اعتیاد، بسیار جدی‌تر از میل شدید به مصرف دارو است — این یک بیماری روانی است که برای فرد مبتلا غیرقابل اجتناب است.
فردی که با اختلال سوء مصرف مواد دست و پنجه نرم می‌کند اغلب مایل به ترک اعتیاد است اما احساس می‌کند که به تنهایی قادر به انجام این کار نیست. تنها راهی که فرد می‌تواند به طور کامل بر چنگال اعتیاد به مسکن‌های اپیوئیدی غلبه کند، جستجوی درمان در یک مرکز توانبخشی و دریافت خدمات بستری است.
انواع مواد افیونی
مواد افیونی برای طیف وسیعی از نیاز‌های پزشکی تجویز می‌شوند. دو طبقه‌بندی اصلی برای این نوع دارو‌ها وجود دارد: آنتاگونیست و آگونیست.
آنتاگونیست‌هایی مانند نالترکسون و نالوکسان نسبت به آگونیست‌ها کمتر اعتیادآور هستند، اگرچه احتمال سوء مصرف هنوز وجود دارد. آنها اغلب برای کمک به فرآیند سم زدایی مورد استفاده قرار می‌گیرد، که اغلب به عنوان اولین بخش از درمان اعتیاد انجام می‌شود.
آگونیست‌ها اثرات اندورفین‌های طبیعی را در بدن تقلید می‌کنند و با اثر بر گیرند‌های خاص در مغز، یک اثر افیونی لذتبخش ایجاد می‌کنند. آگونیست‌ها شامل دارو‌هایی مانند مورفین و فنتانیل هستند که بیشتر در بیمارستان‌ها استفاده می‌شوند و قوی‌ترین اثرات را دارند. بسیاری از مواد این دسته پتانسیل بسیار بالایی برای سوء مصرف و اعتیاد دارند. نمونه‌های دیگر آگونیست‌ها عبارتند از: هیدروکودون، اکسی کدون، هروئین و بوپرنورفین(قرص B۲).
رایج‌ترین آگونیست‌های مواد افیونی عبارتند از:
کدئین
کدئین که برای تسکین درد خفیف تا متوسط و بهبود سرفه تولید شده است، نسبت به سایر مسکن‌های اپیوئیدی قوی‌تر است. به راحتی با نسخه تهیه می‌شود و در برخی از داروخانه‌ها بدون نسخه هم می‌توان تهیه کرد. کدئین که معمولاً در بین بزرگسالان و جوانان مورد سوء استفاده قرار می‌گیرد، اغلب با نوشیدنی‌های شیرین ترکیب می‌شود تا ترکیبی به نام “نوشیدنی بنفش” یا “سیزرپ” ایجاد شود.
پتدین
نام تجاری Meperidine است که اثرات سرخوشی مشابه مورفین دارد.
هیدرومورفون
هیدرومورفون که گاهی به عنوان هروئین درجه بیمارستانی نیز شناخته می‌شود، نوعی مسکن قوی است. سوء مصرف هیدرومورفون که در قرص‌هایی با انتشار طولانی مدت موجود است، می‌تواند به سرعت منجر به مشکلات تنفسی یا حتی مرگ شود.
فنتانیل
فنتانیل یک مسکن مصنوعی که تا صد برابر مورفین قوی‌تر است، فنتانیل فقط در موارد درد بسیار شدید تجویز می‌شود. هنگامی که فنتانیل همراه با مسکن‌های دیگر مانند هروئین استفاده می‌شود، می‌تواند به سرعت منجر به مصرف اور دوز و سایر عوارض جانبی خطرناک شود.
هیدروکدون
یکی از اجزای اصلی گروهی از مسکن‌های قدرتمند، هیدروکدون است که در دارو‌هایی مانند ویکودین (هیدروکدون—استامینوفن) یافت می‌شود. معمولاً با استامینوفن یا ایبوپروفن ترکیب می‌شود، اما سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) دارو‌های هیدروکدون خالص را نیز تأیید کرده است.
متادون
متادون که برای درد‌های متوسط تا شدید استفاده می‌شود. همچنین به عنوان راهی برای کاهش هوس در افرادی که به مواد دیگر از جمله هروئین معتاد هستند مورد استفاده قرار می‌گیرد.
متادون علیرغم استفاده از آن برای کمک به درمان سایر اعتیاد‌ها، خود یک ماده اعتیادآور است.
مورفین
مورفین به عنوان موهبتی برای افرادی که از درد‌های مزمن شدید رنج می‌برند، تبلیغ می‌شود. همچنین یکی از اعتیاد آورترین مواد شناخته شده و مسئول تعداد زیادی از مرگ و میر‌های ناخواسته ناشی از دارو در سراسر کشور است.
اکسی کدون
اکسی کدون با نام‌های تجاری از جمله اکسیدون عرضه می‌شود. اکسیدون مسکنی است که به طور گسترده تجویز می‌شود و پتانسیل بالایی برای سوء استفاده دارد.
اوپیات در مقایسه با اوپیوئید
ترکیبات طبیعی (اوپیات) و ترکیبات مصنوعی (اوپیوئید) مشتق از گیاه خشخاش
بسیاری از مردم در مورد تفاوت بین این دو اصطلاح سؤالاتی دارند. همانطور که مشخص است، هر دو اصطلاح اغلب بجای همدیگر استفاده می‌شوند زیرا این مواد تا حد زیادی اثرات یکسانی دارند.
اوپیات
اوپیات‌ها حاوی مواد فعالی هستند که به طور طبیعی از تریاک به دست می‌آیند. مواد افیونی رایج شامل مورفین و کدئین است که هر دو مستقیماً از تریاک موجود در گیاهان خشخاش ساخته می‌شوند.
اوپیوئید
مواد افیونی اپیوئید‌ها موادی هستند که به صورت مصنوعی ساخته می‌شوند و اثرات طبیعی تریاک را تقلید می‌کنند. برخی از مواد افیونی کاملاً مصنوعی هستند، در حالی که برخی دیگر فقط تا حدی مصنوعی هستند – به این معنی که هنوز حاوی تریاک طبیعی هستند.
هم مواد افیونی اوپیات و هم مواد افیونی اوپیوئید با فعال کردن گیرنده‌های مغز و سرکوب سیستم عصبی مرکزی عمل می‌کنند. هنگامی که گیرنده‌های عصبی توسط یکی از این دارو‌ها فعال می‌شوند، مواد شیمیایی به نام اندورفین را آزاد می‌کنند.
ترشح اندورفین ناشی از مصرف مواد افیونی یا مواد افیونی منجر به احساس آرامش می‌شود که می‌تواند بسیار اعتیادآور باشد. در نهایت، مهم نیست که یک دارو از منبع طبیعی مشتق شده باشد یا به صورت شیمیایی ساخته شده باشد. هم مواد افیونی طبیعی و هم مواد افیونی مصنوعی پتانسیل یکسانی برای سوء استفاده و اعتیاد دارند. لطفاً قبل از مصرف دارو‌های مخدر یا تریاک، این خطرات را با پزشک خود در میان بگذارید.
اثرات و سوء استفاده از مواد افیونی
اثرات و سوء استفاده از مواد افیونی مواد افیونی زمانی که در مقادیر بیشتر از مقدار تجویز شده مصرف می‌شوند، اثرات سرخوشی و آرامش بخشی ایجاد می‌کنند. احساسات خوشایندی که فرد هنگام مصرف این دارو‌ها تجربه می‌کند، اغلب منجر به الگو‌های مخرب سوء مصرف و اعتیاد می‌شود.
اعتیاد به مواد افیونی اغلب با رفتار اجباری در جستجوی مواد مشخص می‌شود. به عنوان مثال، در تلاش برای به دست آوردن مقدار بیشتری از دارو، یک فرد به چندین پزشک مراجعه کند تا نسخه‌های جدید دریافت کند. اصرار‌های بیمارگونه برای استفاده از این دارو‌ها همچنین می‌تواند افراد را به قرض گرفتن، خرید یا سرقت دارو‌ها از دوستان و خانواده سوق دهد.
برخی افراد ممکن است به‌عنوان چاره، به دنبال هروئین باشند، یک ماده افیونی غیرقانونی که معمولاً در خیابان‌ها خریداری می‌شود. علیرغم خطرات شناخته شده هروئین، تهیه آن اغلب آسان‌تر و ارزان‌تر از قرص‌های مخدر است.
در یک نظرسنجی، ۹۴ درصد از پاسخ‌دهندگان گفتند که استفاده از هروئین را به جای مسکن‌های تجویزی انتخاب کرده‌اند، زیرا قیمت آن ارزان‌تر و تهیه آن آسان‌تر است.
آمار سوء مصرف
هزاران نفر با اختلال مصرف مسکن‌های افیونی دست و پنجه نرم می‌کنند و اعضای خانواده و سایر عزیزانشان نیز تحت تأثیر این رفتار مخرب قرار می‌گیرند. برخی از خیره‌کننده‌ترین آمار سوء استفاده مواد افیونی در آمریکا در زیر آمده است.
- در سال ۲۰۱۸، مواد افیونی با ۶۶ درصد از کل مرگ و میر ناشی از مصرف بیش از حد دارو یا همان اور دوز مرتبط بود.
- هر روز ۴۶ نفر از مردم بعلت اور دوز مسکن‌های تجویزی جان خود را از دست می‌دهند.
- ۱۰/۱ میلیون نفر آمریکایی از سال ۲۰۱۹ در طول ۱۲ ماه گذشته مواد افیونی مصرف کرده‌اند.
مصرف بیش از حد یا اور دوز مواد افیونی
یکی از پیامد‌های مخرب و در عین حال بسیار رایج سوء مصرف دارو‌های ضد درد اپیوئیدی، مصرف بیش از حد یا همان اور دوز است. مصرف بیش از حد معمولاً با مصرف بیش از حد یک ماده در هر زمان معین یا با ترکیب چندین ماده، به‌ویژه سایر دارو‌های تضعیف‌کننده سیستم عصبی مرکزی (CNS) مانند بنزودیازپین‌ها (دیازپام، کلونازپام و…) و الکل ایجاد می‌شود.
افراد می‌توانند به تنهایی دارو‌های مسکن را بیش از حد مصرف کنند، اما این خطر برای کسانی که انواع دیگری از مواد را همزمان مصرف می‌کنند بسیار بیشتر است. نمونه‌های رایج سوء مصرف چند دارو شامل مخلوط کردن دارو‌ها با الکل یا نوع دیگری از دارو‌های تجویزی مانند بنزودیازپین‌ها است.
علائم بارز مصرف بیش از حد یا اور دوز مواد افیونی
علائم مسمومیت با تریاک یا مشتقات آن عبارتند از:
- بیهوشی سردرگمی مردمک‌های منقبض حالت تهوع/استفراغ،
- تنفس کم عمق
- تنفس محدود
- پوست سرد و لطیف
- خواب آلودگی شدید/ناتوانی در بیدار شدن
برای بسیاری از افراد، زنده ماندن از اور دوز، لحظه تعیین کننده ای بود که آنها را تشویق به جستجوی درمان کرد. با این حال، برخی از افراد در مدت کوتاهی پس از تجربه اور دوز، برای ورود به توانبخشی مردد هستند. در واقع، افراد اغلب پس از مصرف بیش از حد بیدار می‌شوند و بلافاصله دوباره مواد مصرف می‌کنند.
معمولاً در طول درمان از مبارزه با مصرف مواد احساس شرمندگی می کنید و از قضاوت دیگران می‌ترسید. در واقع، افرادی که در دوره توانبخشی با آنها روبرو خواهید شد، به جای اینکه شما را برای تسلیم شدن در برابر سوء مصرف مواد مورد بررسی قرار دهند، برای کمک گرفتن از شما حمایت می‌کنند.
درمانگران و کارکنان مرکز انتخابی شما سخت تلاش خواهند کرد تا اطمینان حاصل کنند که تجربه درمانی شما ۱۰۰ درصد محرمانه و بدون قضاوت باشد. این به این دلیل است که آنها به توانایی شما برای غلبه بر بیماری اعتیاد، اعتقاد دارند. آنها می‌خواهند هر کاری که می‌توانند انجام دهند تا اعتماد به نفس و انگیزه‌ای را که در طول مسیر بهبودی به آن نیاز دارید را القا کنند.
درمان اعتیاد به مواد افیونی
گزینه‌های درمانی زیادی برای انتخاب وجود دارد، اما تحقیقات نشان می‌دهد که مؤثرترین شکل درمان اعتیاد به مواد افیونی سم‌زدایی، بستری و سپس توانبخشی یا بازتوانی است.
مراکز توانبخشی بستری برنامه‌های تخصصی برای افراد مبتلا به این نوع اختلال مصرف مواد دارند. این برنامه‌ها به بیماران کمک می‌کنند تا در درون خود کاوش کنند تا علت اصلی مصرف دارو را کشف کنند.
دانستن اینکه چه چیزی باعث شده بیماران در وهله اول از مواد مخدر یا الکل استفاده کنند، به جلوگیری از محرک‌های بعدی در حین بهبودی کمک می‌کند. بسیاری از افراد به سرعت متوجه می‌شوند که پاداش پیشرفت در یک برنامه درمانی بسیار بیشتر از نشئه‌ای است که قبلاً از مصرف مواد به دست آورده بودند. اشکال مؤثر درمان در طول بهبودی اغلب شامل درمان شناختی رفتاری، مشاوره فردی و گروهی و برنامه‌های ۱۲ مرحله‌ای است.
برای دریافت اطلاعات بیشتر درباره گزینه‌های درمانی مختلف، همین امروز با یک ارائه‌دهنده درمان اعتیاد تماس بگیرید. در صورت استفاده از روش‌های درمانی مانند روش‌های توانبخشی ترک اعتیاد ممکن است علائم محرومیت را تجربه کنید اما مسأله مهم این است که شاید این حرکت از یک اوردوز فوق‌العاده غم‌انگیز و کشنده جلوگیری کند.