در سال‌های اخیر، دارو‌های زیادی برای درمان اختلالات جسمی و روانی تولید شده است که با دستور متخصص روانپزشکی و برای دوره‌ی مشخصی برای بهبود بیمار تجویز می‌گردد. احتمالاً بعضی از این دارو‌ها را افراد به صورت خود سرانه و طولانی مدت مصرف می‌کنند.
در نتیجه این رفتار منجر به اعتیاد در شخص مصرف‌کننده می‌شود. بطور مثال متیل فنیدات که با نام تجاری ریتالین نیز شناخته می‌شود، دارویی است که با تحریک کردن سیستم اعصاب مرکزی، برای درمان بیماری اختلال نقص توجه یا همان ADHD و اختلال بیش فعالی مورد استفاده قرار می‌گیرد، این در حالیست که مصرف نابجا و بیش از اندازه این دارو می‌تواند منجر به اعتیاد شود.
در این مطلب سعی کرده‌ایم اعتیاد به ریتالین را مورد بررسی قرار داده و روش‌هایی برای ترک اعتیاد به این ماده را معرفی کنیم.
آشنایی با ریتالین
متیل فنیدات یا همان ریتالین یک محرک سیستم عصبی مرکزی است. اثر و کاربر ریتالین مشابه آمفتأمین‌ها است. در اوایل دهه‌ی ۹۰ میلادی تولید و عرضه‌ی ریتالین در ایالات متحده آمریکا به طور فزاینده‌ای افزایش پیدا کرد. این موضوع باعث رشد چشمگیر سوء مصرف و وابستگی به ریتالین شد.
ریتالین بصورت قرص و کپسول عرضه می‌گردد و در اکثر موارد برای کودکان و افراد بزرگسالی که دچار اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) و یا نارکولپسی (حملات خواب در زمان بیداری) می‌باشند تجویز می‌شود. اگر روانپزشک در صورت صلاحدید ریتالین را بعلت اثر آرام بخشی آن و یا برای کمک به تمرکز بیماران تجویز کند باید تحت نظر وی و با احتیاط مصرف شود.
اگرچه ریتالین اثربخشی قابل قبولی در درمان اختلالات بیش فعالی نشان داده است، اما این ماده دارای پتانسیل بالایی برای سوء مصرف می‌باشد. با توجه به افزایش تجویز ریتالین توسط پزشکان در دهه‌ی ۹۰ میلادی، معضل سوء مصرف و اعتیاد به این ماده نیز مورد توجه دانشمندان قرار گرفت. این افراد به صورت تفریحی در مهمانی‌ها مقادیر بسیار بالاتر از آنچه پزشکان تجویز می‌کردند، را مصرف می‌کردند.
آن‌ها معمولاً قرص‌ها را بصورت وریدی تزریق می‌کردند تا دارو را با سرعت بیشتری به بدن برسانند. طبق نظر کارشناسان اگر ریتالین تحت نظر پزشک برای درمان بیماری‌های روانپزشکی تجویز شود یک داروی کاملاً مؤثر خواهد بود و خطر سوء مصرف و اعتیاد نخواهد داشت.
سوء مصرف و اعتیاد به ریتالین
ریتالین باعث افزایش هوشیاری و تمرکز می‌شود. این دارو اغلب توسط دانش‌آموزان، دانشجویان و ورزشکاران برای بالا بردن عملکرد مورد سوء استفاده قرار می‌گیرد. ریتالین به قرص شب امتحان نیز معروف است.
اعتیاد به ریتالین در بین دانش‌آموزان کشور‌های توسعه یافته بصورت چشمگیری بیشتر از سایر کشور‌ها می‌باشد که علت آن می‌تواند دسترسی آسان به این دارو باشد. همچنین دانش‌آموزان نیز ممکن است این دارو را صرفاً برای افزایش تمرکز استفاده کنند.
اثرات ریتالین پس از مصرف آن حدود ۳ الی ۴ ساعت دوام دارد.
افرادی که ریتالین را با مقادیر نامناسب، و بدون تجویز پزشک استفاده می‌کنند، در معرض خطرات و عوارض جانبی آن قرار می‌گیرند. عوارضی مانند:
– کاهش اشتها و کاهش وزن
– حملات اضطرابی و اختلالات عصبی
– افزایش فشار خون
– احساس سرگیجه، تهوع و استفراغ
– مشکلات خواب
– توهم و هزیان
– افزایش احتمال تشنج
-سردرد
– حملات پانیک(وحشتزدگی) و پارانویا(بدبینی)
هنگامی که فردی دارویی را بدون تجویز پزشک مصرف می‌کند، ممکن است دچار عوارض جانبی آن دارو شود. بنابراین، حتماً قبل از شروع مصرف هر گونه دارو باید یک پزشک متخصص مشورت شود.
علائم و نشانه‌های اعتیاد به ریتالین
ریتالین مانند سایر محرک‌ها، سطوح دوپامین مغز را افزایش می‌دهد. دوپامین یک ناقل عصبی (ماده شیمیایی طبیعی در مغز) می‌باشد که در فعال کردن سیستم پاداش مغز نقش مهمی را ایفا می‌کند.
مصرف خودسرانه ریتالین می‌تواند باعث بروز سوءمصرف و اعتیاد به این دارو شود.
یکی از نشانه‌های آشکار اعتیاد به ریتالین ادامه مصرف آن علیرغم تمایل به ترک آن می‌باشد. اگر شخصی بداند که مصرف ریتالین با پیامد‌های منفی شدیدی همراه است اما نتواند مصرف آن را قطع کند، به احتمال زیاد دچار اعتیاد به ریتالین شده است.
از دیگر علائم اعتیاد به ریتالین می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
– مصرف ریتالین در مقادیر بیشتر از مقدار تجویز شده توسط پزشک
– صرف زمان زیاد برای تهیه و استفاده از آن
-احساس بهبودی پس از تهیه و مصرف ریتالین
– تجربه وسوسه و اصرار برای مصرف ریتالین
– گریز از مسئولیت‌ها در خانواده، محل کار، مدرسه و دانشگاه
– ادامه مصرف ریتالین، علیرغم ایجاد مشکل در روابط خانوادگی و اجتماعی
– عدم تمایل به شرکت در فعالیت‌های مهم اجتماعی، کاری و تفریحی به دلیل مصرف ریتالین
– استفاده مکرر از ریتالین در شرایط حساس که می‌تواند باعث آسیب به خود و دیگران شود: مانند مصرف در محیط کاری و یا در زمان رانندگی
-افزایش مقادیر یا افزایش دفعات مصرف ریتالین برای کسب اثرات بیشتر این دارو
– تجربه تغییرات ناگهانی در خلق و خو در صورت عدم مصرف ریتالین
– منزوی شدن از خانواده یا دوستان بدلیل مصرف ریتالین
علت اعتیاد‌آور بودن ریتالین چیست؟
این دارو با افزایش ترشح ناقلان عصبی مغز مانند نوراپی نفرین و دوپامین عمل می‌کند. دوپامین باعث احساس لذت، حرکت و توجه می‌شود. وقتی ریتالین در مقادیر بیشتر از مقادیر تجویز شده خوسط پزشک مصرف می‌شود، باعث ایجاد سرخوشی در شخص می‌شود. این احساس لذت احتمال سوء مصرف و اعتیاد به این دارو را افزایش می‌دهد.
آیا مصرف ریتالین باعث تغییر شخصیت در فرد می‌شود؟
به دلیل اثرات محرک ریتالین بر مغز، زمانی شخص برای نخستین بار بصورت تفریحی و خودسرانه اقدام به مصرف آن می‌کند و به صورت تفریح ممکن است باعث تغییرات شخصیتی مانند افزایش اعتماد به نفس، احساساتی شدن و پرحرفی در شخص مصرف‌کننده شود. این در حالیست که پس از اعتیاد به ریتالین این موضوع کاملاً برعکس شده و اعتماد به نفس شخص کاملاً افت پیدا می‌کند و در صورت قطع مصرف ریتالین عملکرد وی بطور قابل ملاحضه‌ای کاهش پیدا می‌کند.
درمان اعتیاد به ریتالین
دوره‌ی درمان اعتیاد به ریتالین بسته به مدت زمان اعتیاد به آن متفاوت است. روش‌ها و برنامه‌های درمان ترک اعتیاد به ریتالین بایستی رفتار‌ها، علل و فرآیند‌های ذهنی که باعث سوء مصرف ریتالین می‌شود را مورد هدف قرار دهند. چه این رفتار‌ها صرفاً یک عادت باشند یا یک فعالیت تفریحی و یا ریشه در تمایل به افزایش عملکرد در نتایج امتحانات در مدرسه یا دانشگاه داشته باشند.
برنامه‌های درمانی برای ترک سوء مصرف ریتالین در اغلب موارد شامل روش‌های درمانی رفتاری مانند درمان‌های شناختی رفتاری می‌شوند بدین دلیل که افراد یاد بگیرند چگونه علائم بیش فعالی و یا اختلالات نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) را بدون مصرف دارو مدیریت کنند. مشاوره با یک پزشک متخصص روانپزشکی یا روانشناس مجرب می‌تواند فرد را در یادگیری روش‌ها و مهارت‌های مقابله با وسوسه مصرف ریتالین کمک کرده و ترک اعتیاد به این ماده را تسهیل کند.
سخن آخر
درمان اعتیاد به مواد و دارو‌های اعتیاد‌آور کار آسانی نیست. استفاده مکرر از یک ماده اعتیاد‌آور منجر به بروز وابستگی به آن ماده می‌شود و در صورتی که مصرف آن بصورت ناگهانی قطع شود باعث بروز علائم محرومیت می‌شود.
علائم ترک یا همان علائم محرومیت از ریتالین می‌تواند موارد زیر باشد:
اختلالات خواب، افزایش اشتها، تهوع و استفراغ، اضطراب و نگرانی، بیقراری، تغییرات ضربان قلب، افسردگی، بی‌حالی و خستگی، وسوسه مصرف مجدد.
ترک ریتالین حدود ۷ روز به طول میانجامد و علائم ترک پس از گذشت ۱۲ ساعت از آخرین نوبت مصرف می‌شود و در روز سوم به اوج خود می‌رسد و سپس رفته رفته کاهش پیدا می‌کند.
در طی این مدت فرد حتماً باید تحت نظر قرار بگیرد به این علت که افکار وسوسه مصرف مجدد و اقدام به مصرف ریتالین باعث شکست درمان می‌شود.